Onderwerp, thema of stijl van een foto?
Letterkundigen hebben het verschil tussen onderwerp en thema in een boek al vaak uitgelegd. Over een onderwerp schrijf je. Over een thema schrijf je niet, je verwijst er alleen naar. Bijvoorbeeld: het onderwerp van een roman kan zijn: ‘jong meisje maakt zich los uit een zwaar religieus milieu’. Het thema is wat de lezer er zelf uit kan halen: de ontwrichting, de harde strijd die nodig is om te breken met de ouderlijke liefde, e.a. Het thema is dat waar de roman eigenlijk over gaat, dat waar de lezer van zegt: ‘voor mij gaat het vooral om….’.
In de fotografie is het onderscheid tussen onderwerp en thema ook relevant. Stel dat ik mijn voorliefde voor de stad Amsterdam wil uitdrukken in een fotoreeks. Het onderwerp is dan: de stad Amsterdam en zijn bewoners, of: de stad Amsterdam en zijn grachtenhuizen. Maar het thema dat in de reeks zou kunnen (!) liggen is van veel persoonlijker aard, het thema verwijst naar hoe jij de stad beleeft. Het thema geeft de reeks over Amsterdam gewicht, het onderwerp op zich is daarvoor niet voldoende. De vele toeristen die vanuit hun rondvaardboot de grachtenhuizen fotograferen, zullen zich grotendeels beperken tot het onderwerp. De toerist die ’s avonds zijn hotelkamer verlaat en gaat ronddolen om nog eens te ervaren wat hem in de grachtenpanden zo raakte, zou vanuit die bezieling een thema in zijn fotoreeks kunnen leggen.
Denk aan de Amerikaanse fotograaf Walker Evans. Als hij zich bij zijn opdracht gehouden had als ambtenaar van de Farm Security Administration om de armoede en werkloosheid op het platteland in kaart te brengen (de administratie wilde met de foto’s registreren hoe de situatie was), dan zouden wij de klassieker "Let us now Praise Famous Men" (1941) nooit hebben kunnen bewonderen. Evans kenmerkte zich namelijk door een persoonlijke, eigenzinnige benadering van zijn onderwerp, en zag in Alabama niet armoede op zich, maar echte mensen die het meer dan moeilijk hadden om op een deftige manier te overleven. Dit thema zie je aan vrijwel al zijn foto’s af.
In zijn aan te bevelen boek Beeldspraak (uitgeverij Van Duuren) zegt Ton Hendriks het als volgt: het onderwerp ligt letterlijk aan de oppervlakte van het beeld, het thema is onderhuids aanwezig. Een onderwerp dient eigenlijk alleen om een thema te begrijpen en te ervaren.
Met een thema druk je uit hoe jouw foto’s te begrijpen zijn, met een stijl druk je uit hoe jij je fotografie hanteert om een bepaald thema te realiseren. De keuze om in zwart/wit te fotograferen, of in bewuste onscherpte, of met veel of weinig contrast, of met specifieke beelduitsnedes, e.d., het zijn allemaal vormen van stijlkenmerken. Consistentie in thema en stijl bepaalt in belangrijke mate jouw eigenheid als fotograaf.
